آثار و برکات نماز جماعت
1 ـ الف) آثار و برکات عمومی: تبلیغ و ترویج نماز؛
قرار دادن نماز در معرض دید دیگران، هم معتقدان به نماز را خوشحال می‌سازد و هم زمینه‌ای برای جذب وتمایل‌دیگران برای حضور در نماز جماعت می‌شود.
2 ـ ترویج و تبیین معارف الهی و شعائر دینی؛
امام رضا(ع) فرموده است: «نماز جماعت برای آن به وجود آمد که: اخلاص؛توحید،اسلام‌وعبادت‌درجامعه ظاهرمی‌گردد».(وسایل الشیعه،ج8، روایت83، 10)
3 ـ شکوه و عظمت اسلام؛
حضور جمعی ـ مسلمانان در مساجد، خلیفه این که عظمت و بزرگی جماعت مسلمانان را می‌رساند؛ بیانگر حاکمیت‌دینی و مکتب در وجود انسان‌ها است.
4 ـ وحدت و تعاون؛
نماز جماعت نمایانگر وحدت مسلمان و محل تجلی همدلی و تعاون و همکاری آنان با همدیگر است.(مع مافیه من‌المساعدة علی البرّ و التقوی).
ب) آثار و برکات دنیوی:
1 ـ خوش بینی مردم
پیامبر(ص) فرمودند:«هر که نمازهای پنجگانه را با جماعت بخواند، به او گمان هر خیر و نیکی را داشته باشید».(وسایل الشیعه،ج 5، ص 371)
2 ـ استجابت دعا؛
پیامبر(ص) فرمود: «چون بنده خدا نماز را به جماعت گزارد و پس از آن حاجتی را از خدا خواهد، خدای عزوجل از وی حیامی‌کند از وی که پیش از روگرداندن، حاجتش را برآورده نسازد».(بحار الانوار، ج 77، ص 4)
3 ـ درمان نفاق؛
پیامبر(ص) فرمود: «هرکسی چهل روز در نماز جماعت شرکت کند و به طور مرتب نماز گزارد.. دو برائت نامه و دو سندرهایی بخش به او می‌دهند: 1 ـ نجات از آتش 2 ـ رهایی از نفاق».
4 ـ در پناه خدا بودن؛
امام صادق(ع) فرمودند: «هر کس که نماز صبح و عشا را به جماعت بخواند، او در پناه خدای عزوجل است.»(المحاسن،ص 52)
5 ـ کفارة گناهان؛
امام باقر(ع) فرمود: «سه چیز کفاره و پوشاننده گناهان است:
1 ـ وضو ساختن در هوای سرد
2 ـ راه رفتن در شب و روز به‌سوی نمازها
3 ـ محافظت بر نمازهای جماعت».(بحار الانوار، ج 88، ص 10)
ج) آثار و برکات اخروی:
1 ـ مونس در قبر؛
پیامبر(ص) فرمودند: «آگاه باشید هر که به طرف مسجد برای اقامة نماز جماعت حرکت کند، به هر قدمی هفتاد هزارحسنه و ثواب برای او نوشته گردد... و اگر در همین حال بمیرد، خداوند هفتاد هزار فرشته بر او بگمارد که او را در قبرش‌زیارت کنند و در تنهایی مونس او باشند و برایش استغفار کنند تا برانگیخته شود».(وسایل الشیعه، ج 5، ص 372)
2 ـ عبور از صراط؛
رسول خدا(ص) فرمودند: «هر کس در هر کجا که باشد، بر جماعت مداومت کند، مانند برق سریع و درخشان همراه‌نخستین گروه بهشتیان از روی صراط می‌گذرد...»(بحار الانوار، ج 88، ص 3)
3 ـ آزادی از آتش دوزخ؛
رسول خدا(ص) فرمودند:«هر کسی چهل روز در نماز جماعت شرکت کند و به طور مرتب نماز گزارد... دو برائت نامه وسند رهایی بخش به او می‌دهند:
1 ـ نجات از آتش، 2 ـ رهایی از نفاق».(همان، ص 4)
4 ـ نجات از مراحل ترسناک قیامت؛
رسول اکرم(ص) فرمودند: «...در روز قیامت خداوند همه انسان‌ها را برای حساب گرد می‌آورد. پس هر مؤمنی که در نمازجماعت شرکت کرده، خداوند سختی‌ها و دشواری‌های روز قیامت را برایش آسان سازد، آن گاه فرمان دهد که او را روانة‌بهشت سازند».(وسایل الشیعه، ج 5، ص 372)
5 ـ ترفیع مقام؛
رسول خدا(ص) فرمود: «ای علی! سه چیز موجب ترفیع مقام و درجة مؤمن است:
1 ـ وضوی کامل هوای سرد،
2 ـ انتظار نماز بعد از نماز،
3 ـ شرکت مداوم در نمازهای جماعت».(بحار الانوار، ج 8، ص 10)
برای مطالعه بیشتر ر.ک: محراب عشق (در فضیلت نماز جماعت)، محمد مهدی علیقلی
دوم: دربارة آثار و برکات نماز اول وقت گفتنی است:
1 ـ جلب رضا و خشنودی الهی؛
امام رضا(ع) فرمود: «بدان که هر نماز دو وقت دارد: اول وقت و آخر وقت:اول وقت خشنودی پرودگار و آخر آن بخشش و عفو الهی است».(بحار الانوار، ج 82، ص345)
2 ـ خاموش آتش دوزخ؛
رسول اکرم(ص) فرمود: «هیچ نمازی وقتش نمی‌رسد، مگر آن که فرشته‌ای ندای عمومی سر می‌دهد که: ای مردم!بپاخیزید و آتش‌هایی را که خود بر پشت خویش برافروخته‌اید، با نماز خاموش کنید».(ثواب الاعمال و...، ص 83 و 84)
3 ـ جلب دعای خیر؛
امام صادق(ع) فرمود: «کسی که نمازهای واجب را در اول وقت ادا کند و حدود آنها را حفظ نماید، فرشته‌ای آن را سپید وپاکیزه به آسمان برد. آن وقت نماز ]به نمازگزار[ گوید: خدا تو را نگاه دارد، همان گونه که مرا نگاه داشتی و مرا به ملکی بزرگوارسپردی».(آداب الصلاة، ص 3)
4 ـ لطف وعنایت الهی در قیامت ؛
عارف الهی ملکی تبریزی(ره) می‌نویسد: «هرگاه ندای مؤذن را شنیدی، ندای قیامت را به یادآور و خود را برای اجابت‌دعای مؤذن (نماز اول وقت) مهیا کن؛ زیرا آنان که با سرعت، این ندا را پاسخ می‌دهند، در قیامت با لطف و عنایت به آنها نداخواهد شد».(اسرار الصلاة، ص 182)
قرآن کریم، بعد از بیان این که انسان‌ِ حریص و کم طاقت آفریده شده، به ذکر اوصاف انسان‌های شایسته می‌پردازد و اولین گروه از نمازگزاران را معرفی کرده و این چنین به ویژگی‌های آنان می‌پردازد"اَلَّذین‌َ هُم عَلی‌َ صَلاتِهِم دائمون...; آنها که نمازها را پیوسته به جا می‌آورند.
آنها که در اموالشان حق معلومی است برای تقاضا کننده و محروم و آنها که به روز جزا ایمان دارند و آنها که از عذاب پروردگارشان بیمناکند چرا که هیچ کس از عذاب پروردگارش در امان نیست و آنها که دامان خویش را (از بی‌عفتی) حفظ می‌کنند... و آنها که امانت‌ها و عهد خود را رعایت می‌کنند و آنها که به ادای شهادتشان قیام می‌نمایند و آنها که بر نماز مواظبت دارند"
(معارج، 22 ـ 34)(ر. ک: تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج 20، ص ص 15 ـ 17; اسرار عبادت، جوادی آملی، ص 41، انتشارات الزهرأ / تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران،ج 25، ص 30، دارالکتب الاسلامیة.)
قرآن کریم، یکی از ویژگی‌های نمازگزار را "خشوع" در نماز می‌داند و می‌فرماید"قَد اَفلَح‌َ المُؤمِنون اَلَّذین‌َ هُم فی صَلاتِهِم خـَشِعون; (مؤمنون، 1 ـ 2) مؤمنان رستگار شدند آنها که در نمازشان خشوع دارند"
و یکی دیگر از خصوصیات، "اخلاص" در نماز است; می‌فرماید"بگو: نماز و تمام عبادات من و زندگی ومرگ من، همه برای خداوند، پروردگار جهانیان است" از جمله ویژگی‌ها، "پرهیز از گناهان" است; زیرا خداوند آن را یکی از آثار نماز بیان کرده و می‌فرماید"نماز را برپا دار، که نماز (انسان را) از زشتی‌ها و گناه باز می‌دارد" (عنکبوت، 45) ویژگی دیگر آنان "به یاد خدا" بودن است که فرمود"اَقِم‌ِ الصَّلوَة‌َ لِذِکری; (طه، 24) نماز را برای یاد من به پا دار" و از طرفی می‌دانیم که ذکر خدا آرام بخش دل هاست (رعد، 28) بنابر این نمازگزاران، برخوردار از این آرامش روحی هستند. ویژگی دیگر را "کاهل نبودن" در نماز شمرده و آن را صفت منافقان معرفی می‌فرماید: (نسأ، 43 و 142) قرآن کریم، مواظبت بر اوقات نماز را یکی از خصوصیات مؤمنین شمرده و سهل انگاری در نماز را به شدت مذمّت فرموده"پس وای بر نمازگزارانی که در نماز خود سهل انگاری می‌کنند.
سخنی از امام صادق (ع) پیرامون نمازدر اهمیت نماز همین بس که ابو بصیر میگوید: پس از در گذشت امام صادق برای عرض تسلیت به خانه امام رفتم تا چشم «ام حمیده» مادر امام کاظم، به من افتاد اشکهای وی جاری گشت من نیز گریه کردم سپس ام حمیده جریان زیر را نقل کرد و گفت:ابو بصیر! تو در آخرین لحظات زندگی امام صادق (ع) نبودی، قضیه عجیبی اتفاق افتاد موقعی که پلک های امام روی هم بود ما کم کم از او قطع امید میکردیم، ناگهان امام دیدگان خود را باز نمود و دستور داد خویشاوندان وی را حاضر کنیم، ما همت کردیم همه را در کنار بستر امام حاضر نمودیم، همه منتظر بودند که امام چه سخن پر اهمیتی در این لحظات خواهد گفت.وقتی امام اجتماع را فشرده دید فرمود: شفاعت ما نصیب کسانی که به نماز اهمیت نمیدهند نمیشود. (بحار الانوار 11 /105)
تاثیر نماز بر سلامت روانی کودکان
عبارت مشهور"العلم فی الصغر، کالنقش فی الحجر"(دانش در کودکی، مانند نقش پایدار در سنگ است)، امروزه با پیشرفت دانش پزشکی و روان پزشکی و به خصوص با پیدایش روان کاوی توجیه کامل علمی پیدا کرده است.
روان شناسی مدرن، با تداعی از مکتب روان کاوی فروید و نظریات "ژان پیاژه"، "جان باولف" و بسیاری از دانشمندان دیگر، به ما می گوید که مهم ترین دوران زندگی بشر که به وجود آورنده شخصیت نهایی او خواهد بود، دوران کودکی است. بر این اساس هر قدمی که در جهت ایجاد سلامت روانی اطفال برداشته شود، به نوبه خود سبب ایجاد جامعه ای سالم و موفق خواهد شد.
اما بزرگ ترین موهبتی که ممکن است در جهت ایجاد سلامت روانی نصیب یک طفل نورسیده گردد، پای گذاشتن او در خانواده ای مؤمن و نمازگزار است.
تعالیم آیین حیات بخش اسلام که حتی کوچک ترین مسائل بشری را بدون پاسخ نگذاشته است، از همان بدو تولد نوزاد برای او برنامه ها و روش های متعددی دارد که عمل به آنها ضامن سعادت و سلامت همیشگی انسان است.
از جمله در بعد سلامت روانی، آیین اسلام به والدین و به خصوص پدر، مؤکداً حکم کرده است که مثلاً نام نیک بر بچه بگذارند و امروز علمای روان شناسی متفقاً به این نتیجه رسیده اند که چگونه نام یک کودک در شکل گیری شخصیت او تأثیر گذار است و چگونه یک نام بد ممکن است،موجبات تحقیر کودک(مثلاً تمسخر او توسط همسالان) و در نتیجه تزلزل شخصیتش گردد و یا هنگامی که روان کاوی در قرن بیستم، حکایت از حضور تظاهرات نهفته اما مقتدر جنسی در وجود اطفال می کند ، آنگاه مفهوم عمیق آن بخش عظیم از احادیث و روایات معصومین(ع) که مثلاً بوسیدن دختران توسط مرد نامحرم را بعد از 5 ، 6 سالگی منع کرده اند.(2)
در هر صورت کودکی که در خانواده مؤمن و نمازگزار به دنیا می آید و زمزمه حیات بخش اذان و اقامه در گوش راست و چپش نخستین نغمه زندگی او می گردد، کودکی است که گام در مسیری سعادت بخش گذاشته است.
تغذیه کودک تا دو سال به وسیله شیر مادر و بهره مندی کامل او از آغوش پر مهرش که یک موهبت اسلامی است به او ایمنی محیر العقولی در مقابل بخش عظیمی از بیماری های روانی می بخشد، مثلاً احتمال اضطراب یا افسردگی که بر اثر جدایی از مادر به وقوع می پیوندد، بسیار کم می شود. چرا که امروزه روشن شده است اکثر کسانی که به دام مهلک اعتیاد گرفتار می آیند کسانی هستند که در کودکی، از شیر و آغوش مادران شان محروم بوده اند.
شیوع اسکیزوفرنی که خطرناک ترین و مهلک ترین بیماری در روان پزشکی است در بچه های خانواده های مسلمان و نمازگزار بسیار کم است، چرا که علم امروز ثابت کرده است که بروز اسکیزوفرنی، ارتباط معنی داری با وجود سیستم زن سالاری در اداره خانواده ها دارد(4) که مسلماً در خانواده های نمازگزار، با رعایت اصول درخشان قرآنی، از قبیل(الرجال قوامون علی النساء) و رد صریح و قاطع سیستم شوم "زن سالاری"، قدم بزرگی در جهت کاهش میزان ابتلا به این اختلال برداشته می شود.
همچنین درباره آثار مثبت و متعدد، قانون مؤکد اسلامی مبنی بر آزاد گذاشتن کامل کودکان تا سن 7 سالگی و پرهیز از تنبیه و محدودیت برای آنها می توان تعمق بسیار نمود.
اما بعد دیگر،تأثیری است که نماز به طور مستقیم بر حالات روانی اطفال دارد و آن بر اثر نماز خواندن خود کودک حاصل می شود.
شروع نماز در سنین کودکی سبب می شود که او این صفت حسنه را به صورت یک عادت معمول و سازنده در جسم و روان خود، ملکه نماید و جزو برنامه های همیشگی زندگی خود، قرار دهد و در نتیجه از همه فواید نماز، در بعد سلامت روانی در آینده برخوردار گردد.
به علاوه با شروع نماز در دوران کودکی، مفاهیمی مثل خدا و مذهب و دستوراتی مثل تعالیم اسلامی، چنان در ذهن پذیرنده و شفاف کودک که هنوز سنگینی و تیرگی گناهان ظرفیت های فکری و مغزی او را آلوده نکرده است، جای می گیرد که امکان شک و تردید در این زمینه در آینده بسیار کاهش می یابد.
این نکته به خصوص باید مورد توجه خانواده هایی قرار گیرد که با وجود آن که خود را مسلمان می دانند اما وقتی که فرزندشان به سن تکلیف می رسد او را به بهانه این که:
"هنوز خیلی کوچک است !" به خواندن نماز تشویق نمی کنند. این مسئله که با کمال تأسف به خصوص در مورد دختر بچه ها که سن تکلیف آنها پایین تر است(9 سالگی)، شیوع بیشتری دارد، مسبب عوارض مخرب بسیاری در آینده کودک خواهد شد.
در حقیقت پدر و مادرانی که با دلسوزی ساده اندیشانه، فرزند خود را به برپاداری نماز تشویق نمی کنند، خیانت بزرگی از جهت محروم نمودن کودک خویش از این نعمت بزرگ مرتکب می شوند. چرا که به این ترتیب گویی به آلودگی کودک خویش، به انواع گناهان و انحرافات و بدبختی ها و بیماری های جسمی و روانی، رضایت داده اند و او را به خسارت سنگین در دنیا و آخرت محکوم نموده اند.
به همین دلیل است که آیین مقدس اسلام و به خصوص ائمه بزرگوار شیعه(ع) با توصیه های مؤکد، مسلمانان را به آموزش مرحله به مرحله نماز به کودکان فرا خوانده اند و حتی با این که از مجازات ها و تنبیهات بدنی در مورد کودکان، به خصوص قبل از 7 سالگی، منع نموده اند در مورد ترغیب به نماز گاهی امر به تنبیه کودکان فرموده اند. در این مورد در حدیثی معتبر از حضرت امام صادق(ع) آمده است که فرمودند: چون پسر، سه ساله شود، پدر و مادر به او می گویند که: هفت مرتبه بگو "لا اله الا الله" و چون سه سال و هفت ماه و بیست روز از عمرش بگذرد، به او می گویند که هفت مرتبه بگوید: "محمد رسول الله" ، پس چهار سالش تمام شود به او می گویند که هفت مرتبه بگوید: "صلی الله علی محمد و آله" پس چون پنچ سالش تمام شود او را وا می دارند که خدا را سجده کند.
اما چون شش سالش تمام شود. نماز را به او یاد می دهند و چون هفت سالش تمام شد، وضو را به او یاد می دهند و او را به نماز امر می کنند و چون نه سالش تمام شود وضو و نماز را به خوبی به او می آموزند و از ترک وضو و نمازاو را نهی کنند. پس چون کودک وضو و نماز را یاد گرفت، خداوند پدر و مادرش را خواهد آمرزید.
مفاهیم عمیق این حدیث از جمله این که اقامه نماز پس از اقرار به توحید و نبوت(که اساسی ترین اصول اعتقادی اسلام هستند) قرار گرفته و این که عمل به این حدیث ضامن آمرزش پدر و مادر تلقی شده است، باید به دقت مورد توجه خانواده ها قرار بگیرد.
پیشگیرى از افسردگى با نماز صبح
افسردگى (DEPRESSION) حالتى احساسى است که مشخصهاش اندوه، بىاحساسى (APATHY) ، بدبینى (PESSIMISM) و احساس تنهایى است. این بیمارى که امروزه از شیوع بالایى در میان مراجعه کنندگان به کلینیکهاى روانپزشکى برخوردار است، داراى تظاهرات متنوع و زیادى بوده که از مهمترین آنها مىتوان به اختلالات خواب اشاره نمود. تحقیقات نشان مىدهد 75 درصد از بیماران افسرده مشکلى در خواب (چه به صورت بى خوابى و چه پرخوابى) دارند و همچنین علایم این بیماران در هنگام صبح تشدید مىشود. نکته جالب و قابل توجه و مورد بحث ما این است که در این بیماران چگالى (REM حرکت سریع چشم) در نیمه اول خواب و همچنین کل زمان REM افزایش یافته و فاصله میان به خواب رفتن تا شروع اولین دوره REM یعنى ( LATENCY - REM) کم شده و مرحله 4 خواب نیز کاهش مىیابد. (1)
پس به عبارت سادهتر مىتوان گفت، افراد افسرده زمان بیشترى را در مرحله خواب REM به سر مىبرند. یعنى به میزان بیشترى نسبت به سایرین خواب مىبینند.
حال ببینیم، این موضوع چه ارتباطى با نماز صبح دارد، یعنى نماز صبح چه اثر درمانى مىتواند در این بیماران داشته باشد؟
به طور متوسط 20 - 15 دقیقه طول مىکشد تا یک فرد معمولى به خواب رود. پس در عرض 45 دقیقه وارد مراحل 3 و 4 خواب شده که این مراحل عمیقترین مراحل خواباند. یعنى بیشترین تحریک براى بیدار کردن فرد در این مراحل لازم است. حدود 45 دقیقه پس از مرحله 4 است که نخستین دوره حرکات سریع چشم (REM) فرا مىرسد. هر چه از شب مىگذرد، دورههاى REM طولانىتر و مراحل 3 و 4 کوتاهتر مىشود. بنابراین در اواخر شب، خواب شخص سبکتر شده و رؤیاى بیشترى مىبیند (یعنى خواب REM اش بیشتر مىشود). پس قسمت اعظم خواب REM در ساعات نزدیک صبح به وقوع مىپیوندد. و از طرفى دیدیم که یکى از مشکلات مهم بیماران افسرده، افزایش یافتن طول خواب REM و خواب دیدن زیاد است. از این جهت یک مبناى مهم در تولید داروهاى ضد افسردگى ایجاد داروهایى است که کاهش دهنده مرحله REM خواب باشند (از جمله داروهاى ضد افسردگى سه حلقهاى) .
علاوه بر این یک روش درمانى جدید براى بیماران افسرده، بیدار نگه داشتن آنها براى کاهش میزان REM است، که بهترین شکل آن نماز صبح است. (2) زمان نماز صبح که مورد تاکید قرآن و همچنین بسیارى از روایات بوده، سبب کاهش قابل توجه میزان خواب REM در اشخاص مىشود. زیرا شخص نمازگزار که خود را ملزم به اقامه نماز صبح مىداند و باید صبحگاه بیدار شود، پس در حقیقت جلوى ورود به مرحله قابل توجهى از REM را مىگیرد. از این جهت بیدارى صبحگاهى براى نماز خود به تنهایى مىتواند یک عامل مهم بدون عارضه در پیشگیرى از افسردگى مطرح باشد که بر تمام روش‌هاى درمانى دارویى و غیر دارویى ارجح است، چرا که پیشگیرى بر درمان مقدم است .
لازم به ذکر است آثار روحى و روانى ایمان به خدا و اقامه نماز بسیار زیاد است و نکات علمى بسیار شگرفى در اسرار سحر که مورد تاکید فراوان اسلام نیز بوده، نهفته است که انسان با دانستن آنها از تمام وجود زمزمه مىکند؛
"اقم الصلوة لدلوک الشمس الى غسق الیل و قرءان الفجر ان قرءان الفجر کان مشهودا (3) ؛ نماز را از زوال آفتاب تا نهایت تاریکى شب برپا دار و (نیز) نماز صبح را، زیرا نماز صبح همواره (مقرون با) حضور (فرشتگان) است .